Chémia p-prvky

K, Na, Ca, Mg, Al, Mn, Zn, Fe, Co, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Ag, Hg, Au, Pt
neusl+kysl, uslch len s oxid.ucin
Uhlicitany=(MgCa)CO3-dolomit, siderit, magnezit
Synteza CO: HCOOH → H2O + CO, 2C + O2 → 2CO
Synteza CO2: C + O2 → CO2, CaCO3 → CaO + CO2
CaCO3 + HCl → CaCl2 + H2O + CO2
Rozpustanie vo vode: CO2 + H2O → H2CO3 , NH4OCN – kyanatan amonny
Polodrahokamove odrody: ametyst(fialovy), citrin(zlty), ruzin(ruzovy)
zahneda(hnedy), marion(cierny), kristal, opal
H2SiO3, H4SiO4 – atomova mriezka(kovalentne vazby)
zak. Suroviny: SiO2, Na2CO3, Na2SO4, K2CO3, CaCO3
spec. oxidy: MgO, BaO, ZnO, PlO
SiO2 + CaCO3 + Na2CO3 =sklarsky kmen, Ceriace latky: As2O3, NH4NO3
Hr. keramika: tehly, stresne krytiny, drepazne trubky,
kvetinace, ziaruvzdorny tovar
J. ker: kuch. riad, salky, izolatory, obkladacky, umyvadla, lab. nadoby
PbCrO4 – chromova zlta , Sn – sedy, biely, krehky
Oxid. cisla N: N2O, NO, N2O3, NO2, N2O5
synteza NH3: N2 + 3H2 → 2NH3
NH3 + H2O → NH4+ + OH- ,N-H3 + HCl → NH4Cl …… NH4NO3
tvorba NO: Cu + HNO3(zr.) → Cu(NO3)2 + NO + H2O
tvorba NO2: Cu + HNO3(konc.) → Cu(NO3)2 + NO + H2O
tvorba HNO3: 1. 4NH3 + 5O2 → 4NO + 6H2O, 2. 2NO + O2 → 2NO2
3. 3NO2 + H2O → .02HNO3 + NO
3 a lot. mod. – biely(toxicka), cerveny(skatulka), cierny
biely – tvori stvoratomove molek. P4, lahko zapalat., reaktivny
uchovavasa vo vode, na vzd. samozapalny,
rozpusta sa v sirovodiku(CS2)
cerveny – kristalicka latka tmavocervena, menej reak.
cierny – pevna latk. s kovov. leskom
Zluceniny:
apatit, fosforit – Ca3(PO4)2
oxid c. - -III [PH3], I-V
2 oxidy – P2O3 [P4O6], P2O5 [P4O10]
Trojsita kys. – H3PO4,
odvodzujeme: Ca3(PO4)[fosforecnan vapenaty]
CaHPO4[hydr. fosfore. vapen.], Ca(H2PO4)2[dihydr. fosf. vap.]
P je svetelny lebo na vzdychu sa pomaly oxiduje
Al: alumen-horka sol-kamenec hlinito-draselny
KAl(SO4)2.12H2O – zast. krvacania
v prirode hlinitokremicitany – zivce, sludy
bauxit-AlO(OH) z neho sa vyrobi Al2O3 elektrolyzov
Al2O3 → 2Al3+ + 3O+
korund-Al2O3-rubin(cerveny), zafir(modry)
tep. topenia-660
zliatiny s Hg, Si, Mn --- letecky a autom. priem,
ako konstrukcna latka
Kremence: KAl(SO4)2.12H2O, Al2(SO4)3 – papierensky
a textilny priem. a pri uprave vody
Al(OH)3 – amfoterna
Al(OH)3 + 3H2SO4 → 3H2O + Al2(SO4)3
Al(OH)3 + NaOH → Na[Al(OH)4]
Halogeny:
Maju ozidacne ucinky, lahko prij.

elektr.
F - I-, I , III, V, VII
reaguju priamo s vacs. prvkov
toxicke, jedovate, leptave ucinky, drazdive
Zluceniny: NaCl-halit, CaF2-fluorit,kazivec
Ca3(PO4)2(F, OH)-apatit, Na3ALF6-kryolit
Br.-v mor. vode vo forme bromidov
kvapalina cervenohneda, rany na pokozke,
priprava lieciv
I-sucas. morsk. rias, chaluh a koral
kristalicka siva latka, sublimuje, fialove pary,
zapal ocnej a nosnej sliznice, na dezinfekciu
F, Cl – plyny zltozelene, smrt. zapal pluc
Priprava: ozidaciou halogenidovych ionov
2X- - 2e → X2
4HCl + MnO2 → Cl2 + MnCl2 + 2H2O
Vyroba Cl: elektrolyzov vodneho roztoku NaCl
Cl: na pripravu a vyrobu anor. a org. zluc. na sterilizaciu pitnej vody
Priprava F – flourderivatov uhlovodikov
[-CF2-CF2-]n – teflon, freon – derivaty uhlovodikov CCl2F2
obsahuju 2 hal. a 1 fluor
Zluc. HAL:
HX – halogenvodiky – plyny bezfarebne, ostry zapach
vyroba priamov syntezov: H2 + Cl2 → 2HCl
dobre sa rozpustaju vo vode na kyseliny halogenovodikove
su to silne kyseliny okrem HF lebo su tam vodik. mostiky
HCl- najvyz.
Cl tvori 4 kyslikate kys.: HClO(chlorna),
HClO2(chlorita), HClO3(chlorecna), HClO4(chlorista),
2 soli HClO3 – KclO3(pri vyr. vybus), NaClO3(travex)
hal. v lud. tele – v zuboch, kostiach vo forme chloridu
spolu s fosforecnanom
HCl – v zaludku
I – suc. hormonov v stitnej zlaze, sol je iodinovana
3Cu + 8HNO3 (zr.) → 4H2O + 3Cu(NO3)2 + 2NO
Cu + 4HNO3 (konc.) → Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
Ca(HCO3)2 → CaCO3 + CO2 + H2O
Mg(HCO3)2 → MgCO3 + CO2 + H2O







O:
2 a lot. mod. – O2[dikyslik], O3[ozon]
najrozs. prvok na zemi, volny vo vzduchu[28%obj]
v zluceninach vo vode a v litosfere
v litosfere – oxidy, kyslikate soli
prirodny. kysl. je zmesou 3 izotopov[16O, 17O, 18O]
izotop – atomy toho isteho prvku, ktore sa lisia
poctom neutronov v jadre
O2:
bezfar. plyn, priemys. sa vyraba frakcnou
destilaciou skvapalneneho vzduchu(tiez N)
cisty , vzdusny O sa vyuziva pri oxidacnych reakciach
a pri spalovani materialov, v medicine,
zvaranie, rezanie kovov
priprava – rozkladom kyslik. zlucenin
2KMnO4 → O2 + K2MnO4 + MnO2
oxidy – binarne zluc:
[kyseltv.]SO2 + H2O → H2SO3
[zasadotvorny]CaO + H2O → Ca(OH)2
ZnO – amfoterny oxid
CO – ani s vodou anis kysel. nereakivny
O3:
bezf. plyn, tozicky, v atmosfere, v ozonosfere
chrani pred UV ziarenim
prizemny ozon – vacs. koncen.
priextrem. teplotach pri reakciach s vyfuk. plynmi
H2O
najroz. zluc. kyslika, bezf. kvapalina
modra pri vacs.

mnozstvach
nikdy nieje cista, musi sa cistit
(sterilizuje aby bola pitna)
vysoka tepl. varu(vodik. vazby)
typ vazby – polarna kovalentna vazba aj molekuli
su navonok polarne
voda je najbeznejsie polarne rozpustadlo
polarn. a ionove sa dobre rozpustaju vo vode
molekulova mriezka, medzi molek. vander sily
lad ma mensiu hustotu nez kvap. voda
kristalohydraty – zluceniny co obsahuju vodu
v komplex. zlucn. tvori akvakomplexy
H2O2 – peroxid vodika
polarne rozpustad., bieliace ucinky,
dezonfek., 3 % roztok v lekar.
pomaly sa rozklada – 2H2O2 → H2O + O2
je silne oxidacn, cinidlo
2I + H2O2 + H3O+ → I2 + 4H2O
moze mat aj redozn. ucinky
Ag2O + H2O2 → Ag + H2O
2 soli --- peroxidy, hydrogenperozidy
Na2O2 – peroxid sodny, NaHO2 – hydr. perox. sodny



S
volna, viazana, kristalicka, amorfna
sopecnou cinnostou, redukciou siranov
z lozisk sa tazi frashovov metodou :
do loziska sa vhana horuca vod. para,
ucinkom pary sa sira roztopi a roztopena
sira sa vytlaci na povrch tlakom a vzduchom
zluceniny – sulfidy – FeS2, PbS, ZnS – sfalerit, HgS
sirany – BaSO4, CaSO4
amorfne modifik. siry – plasticka sira, sirny kvet
Bezkyslikate zluc. – sulfan – H2S-2 – bezfar. plyn, zapach
v labor. sa pripravuje – FeS + 2HCl → H2S + FeCl2,
rozpustanim vo vode vznika → kys. sulfanova –
H2S + H2O → H3O+, HS + H2O → S2- + H3O+
ktora ma dve soli – sulfidy(PbS, Na2S),
hydrogensulfidy (NH4HS)
Kyslikate zluceniny –
SO2 = S + O2 → SO2, SO2 + H2O → H2CO3
drazdi na kasel, toxicky, horucky, papierne,
teplarne ,na vyrobu kysel. sirovej
FeS2 – pyrit, markazit – v kosostvorcovej sustave
nachadz. sa v hnedom uhli
SO3 – katoliti. ozidacoiu SO2
2SO2 + O2 → 2SO3
z neho sa vyraba kys. sirova
3. etapa – rozpstanie SO3 za vzniku HSO4-
SO3 + H2O → H2SO4
SO3 + H2SO4 → oleum
96% riedena kyse. H2SO4
bezfar. olejovita kvapalina, silna kyselina
dehydratacne a oxidacne ucinky
Cu + H2SO4(konc.) → CuSO4 + H2O + SO2
dobre odstepuje kation vodika
je dvojsitna , disociuje v 2 stupnoch
H2SO4 + H2O → H3O+ + HSO4-
HSO4- + H2O → H3O+ + SO42-
soli kysel. siricitej
(papirensky a teztilny) – siricitany[Na2SO3]
hydrogensiricitany[CaHSO3]
(ziskavanie celulozy a dreva)
soli kys. sirovej – sirany (BaSO4),
hydrogensirany(LiHSO4)
AIRBAG – Pri naraze zacina rozklad
zluc. azid sodneho
2NaN3 → 2Na + 3N2(nafukne sa vak)
2Na – Na + KNO3 → 5Na2O + K2O + N2
Na2O + K2O + SiO2 → sklo
KYSLE dazde – SO2 + H2O → H2SO3.